قیر طبیعی یکی از ارزشمندترین منابع معدنی در جهان است که در طول میلیون‌ها سال و تحت فشار و گرمای درونی زمین شکل گرفته است. این ماده سیاه رنگ و براق که به آن گیلسونایت نیز گفته می‌شود، از نظر شیمیایی ترکیبی از هیدروکربن‌های پیچیده و مواد معدنی سبک است.
قیر طبیعی به دلیل پایداری بالا در برابر حرارت، رطوبت و اکسیداسیون، در صنایع گوناگون از جمله راهسازی، عایق کاری، رنگ‌سازی، لاستیک‌سازی و صنایع نفت و گاز کاربرد گسترده‌ای دارد. بزرگ ترین معدن قیر طبیعی خاورمیانه در ایران قرار دارد و همین موضوع ایران را به یکی از قطب‌های مهم تولید و صادرات گیلسونایت در جهان تبدیل کرده است. ذخایر عظیم این ماده در مناطق غربی کشور، به ویژه استان کرمانشاه و ایلام، نقش کلیدی در اقتصاد معدنی ایران ایفا می‌کند.
در این معادن، لایه‌های قیر طبیعی در دل کوه‌های زاگرس قرار گرفته‌اند و طی میلیون‌ها سال از تجزیه مواد آلی زیر فشار سنگ‌ها و رسوبات به وجود آمده‌اند. قیر طبیعی موجود در ایران از نظر خلوص و کیفیت جزو برترین نمونه‌های جهان است.
رنگ سیاه براق، درصد خاکستر پایین و محتوای بالای کربن از ویژگی‌های اصلی آن محسوب می‌شود. در مقایسه با قیرهای پالایشگاهی، قیر طبیعی کاملاً طبیعی و فاقد هرگونه افزودنی شیمیایی است، به همین دلیل سازگارتر با محیط زیست و بادوام‌تر است. معادن غرب ایران علاوه بر تولید داخلی، منبعی ارزشمند برای صادرات نیز به شمار می‌روند و سالانه هزاران تن از این ماده به کشورهای آسیایی و اروپایی ارسال می‌شود
موقعیت جغرافیایی و گستره بزرگ ترین معدن قیر طبیعی خاورمیانه
بزرگ ترین معدن قیر طبیعی خاورمیانه در مناطق غربی ایران، به ویژه نواحی ایلام، قصرشیرین و گیلانغرب واقع شده‌است. این مناطق بخشی از کمربند زمین‌شناسی زاگرس هستند که به دلیل ساختار چین‌خورده و وجود شکستگی‌های متعدد، شرایط ایده‌آلی برای تجمع و انباشت مواد قیری فراهم کرده‌اند. در این نواحی، لایه‌های ضخیم گیلسونایت در عمق‌های کم قرار دارند و همین موضوع باعث سهولت در استخراج آن شده‌است. زمین‌شناسان معتقدند که منشاء اصلی قیر طبیعی در این منطقه، رسوبات دریایی غنی از مواد آلی است که طی دوران زمین‌شناسی کرتاسه تا پالئوژن در این نواحی رسوب کرده‌اند.
از نظر اقتصادی، موقعیت جغرافیایی این معادن نیز بسیار مناسب است زیرا در نزدیکی مرزهای غربی کشور و مسیرهای صادراتی به عراق، ترکیه و سایر کشورهای خاورمیانه قرار دارند. وجود شبکه حمل و نقل مناسب و دسترسی آسان به جاده‌ها و بنادر باعث شده استخراج و انتقال قیر طبیعی به بازارهای هدف با هزینه کمتر انجام شود. در سال‌های اخیر با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و دولتی، زیرساخت‌های استخراج و فرآوری در این مناطق گسترش‌یافته و ظرفیت تولید سالانه به شکل چشمگیری افزایش یافته‌است.
فرآیند شکل‌گیری قیر طبیعی در طبیعت
قیر طبیعی حاصل فرآیند پیچیده و طولانی تجزیه مواد آلی است. زمانی که گیاهان و جانوران دریایی در کف دریاها و مرداب‌ها انباشته می‌شوند، در اثر فشار لایه‌های رسوبی و گرمای درون زمین به مرور به نفت خام تبدیل می‌شوند. با گذر زمان، بخش‌های سبک نفت تبخیر یا مهاجرت می‌کنند و بخش‌های سنگین‌تر باقی‌مانده در شکاف‌ها و ترک‌های سنگ‌های رسوبی سفت و جامد می‌شوند. نتیجه این فرآیند تشکیل ماده‌ای جامد و سیاه به نام قیر طبیعی است. در نواحی زاگرس، این فرآیند تحت تأثیر چین‌خوردگی‌ها و حرکات زمین‌ساختی شدت یافته و باعث شکل‌گیری ذخایر وسیع گیلسونایت شده است.
یکی از ویژگی‌های جالب قیر طبیعی ایران این است که نسبت به سایر منابع جهانی مانند قیرهای موجود در ایالت یوتای آمریکا، از خلوص بالاتری برخوردار است. این ویژگی به دلیل شرایط زمین‌شناسی خاص زاگرس است که امکان فرار مواد فرار و تجمع کربن خالص را فراهم کرده است. به همین دلیل قیر معدنی ایرانی در بازار جهانی به عنوان یکی از باکیفیت‌ترین انواع گیلسونایت شناخته می‌شود و در صنایع خاص مانند رنگ‌سازی صنعتی، تولید جوهر چاپ و محصولات ضد خوردگی استفاده می‌شود.
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی قیر طبیعی ایران
قیر طبیعی استخراج‌شده از بزرگ ترین معدن خاورمیانه دارای ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی منحصربه‌فردی است. این ماده در دمای اتاق جامد و شکننده است اما با افزایش دما به حالت نرم و چسبنده درمی‌آید. نقطه ذوب آن معمولاً بین ۱۵۰ تا ۲۵۰ درجه سانتی‌گراد متغیر است و چگالی آن حدود ۱٫۱ تا ۱٫۲ گرم بر سانتی‌متر مکعب است. از نظر ترکیب شیمیایی، گیلسونایت شامل ۸۰ تا ۹۰ درصد کربن، ۵ تا ۱۵ درصد هیدروژن و درصد کمی نیتروژن و گوگرد است.
این ترکیب باعث می‌شود قیر طبیعی مقاومت بالایی در برابر اکسیداسیون، آب و مواد شیمیایی از خود نشان دهد. همچنین در مقابل نور خورشید و تغییرات دمایی پایدار است و همین ویژگی‌ها سبب کاربرد گسترده آن در پروژه‌های زیرساختی شده است. از دیگر مزایای قیر طبیعی ایرانی، رنگ سیاه براق و قابلیت انحلال در حلال‌های آلی است که آن را برای تولید انواع پوشش‌ها و رنگ‌های صنعتی ایده‌آل می‌کند.
اهمیت اقتصادی بزرگ ترین معدن قیر طبیعی خاورمیانه
وجود بزرگ ترین معدن قیر طبیعی خاورمیانه در ایران نه تنها از منظر زمین‌شناسی بلکه از دیدگاه اقتصادی نیز بسیار باارزش است. ایران یکی از معدود کشورهایی است که می‌تواند این ماده معدنی را در مقیاس صنعتی استخراج و فرآوری کند. استخراج و صادرات گیلسونایت به کشورهای مختلف سالانه میلیون‌ها دلار درآمد ارزی برای کشور ایجاد می‌کند.
در سال‌های اخیر، کشورهای چین، هند، ترکیه، امارات و کره جنوبی از خریداران اصلی قیر طبیعی ایران بوده‌اند. افزایش تقاضا برای مواد اولیه طبیعی و پایدار، بازار جهانی گیلسونایت را به سرعت گسترش‌داده‌است. در داخل کشور نیز از این ماده برای بهبود کیفیت آسفالت، عایق‌کاری سازه‌ها و تولید فرآورده‌های صنعتی استفاده می‌شود. گسترش فعالیت‌های معدنی در غرب ایران علاوه بر اشتغال‌زایی مستقیم برای هزاران نفر، به رونق اقتصادی و توسعه زیرساخت‌های محلی نیز کمک شایانی کرده است.
معدن قیر طبیعی کرمانشاه
همانطور که گفته شد استان کرمانشاه به عنوان یکی از قطب‌های اصلی معادن بیتومن در کشور است. ایران به تنهایی بیشتر از ۱۵ درصد از معادن قیر طبیعی کل جهان را در اختیار دارد و این در حالی است که همانطور که در رابطه با قیر طبیعی کرمانشاه شنیده ایم، بیشتر از ۷۵ درصد از کل معادن کشور در استان کرمانشاه و شهرستان‌هایی مانند گیلان غرب وجود دارند. قیمت قیر طبیعی کرمانشاه مانند سایر موارد در مدت زمان تغییر کرده است.
معدن قیر طبیعی گیلان غرب
گیلان غرب در کنار شهرهایی همچون ایوان تعداد معادن مختلفی دارد به‌گونه‌ای که از بالاترین کیفیت ممکن برخوردار بوده و به عنوان یکی از بهترین قیرهای طبیعی در سراسر جهان شناخته می‌شود. در شهرستان گیلان غرب هر ساله بیشتر از ۷۰ هزار تن قیر طبیعی استخراج می‌شود و به بازارهای جهانی صادر می‌شود. قیمت قیر طبیعی گیلانغرب به موارد مختلفی بستگی دارد. شرکت های مختلفی این فراورده را برای فروش آماده کرده اند.
فناوری استخراج و فرآوری قیر طبیعی
در گذشته استخراج قیر طبیعی به روش‌های سنتی انجام می‌شد، اما امروزه با استفاده از ماشین‌آلات سنگین و فناوری‌های نوین، این فرآیند با سرعت و دقت بیشتری صورت می‌گیرد. ابتدا لایه‌های سطحی خاک و سنگ برداشته می‌شود تا توده قیر در معرض دید قرار گیرد. سپس با استفاده از حفاری و انفجار کنترل‌شده، قطعات بزرگ قیر از کوه جدا می‌شوند و به واحدهای فرآوری منتقل می‌گردند.
دسته بندی :
مقالاتتاریخ انتشار :
مهر 24,1404
